Hanesion Graddio: "Rwy'n falch o fod yn gwneud gwahaniaeth i'n planed"

Mae helpu un o gwmnïau gweithgynhyrchu dur mwyaf y byd i leihau eu hallyriadau carbon yn rhan o waith bob dydd yr ymchwilydd Rhiannon Chalmers-Brown. 

Yn rhan o'i PhD ym Mhrifysgol De Cymru (PDC), gweithiodd Rhiannon gyda TATA Steel i ddatblygu proses bioburo i droi allyriadau nwyon tŷ gwydr yn gemegau i'w defnyddio mewn biopolymerau a phlastigau.  

Mae hi bellach wedi adeiladu bioadweithydd peilot, sydd ar y safle yng ngwaith Port Talbot, i echdynnu cynnyrch o'r nwyon – gan felly ddal y carbon, yn hytrach na'i ryddhau i'r atmosffer. 

"Credir mai'r diwydiant dur yw cyfrannwr diwydiannol mwyaf y byd at garbon deuocsid atmosfferig, ond mae diwydiant dur Prydain yn cyfrannu tua £9.5 biliwn i economi'r DU bob blwyddyn," meddai Rhiannon, sydd bellach yn gweithio yng Nghanolfan Ymchwil Amgylcheddol Cynaliadwy PDC (SERC). 

"Mae dur yn ddeunydd allweddol ar gyfer adeiladu a darparu ffynonellau ynni adnewyddadwy fel ynni gwynt, trydan dŵr a solar, gydag adeiladu un tyrbin gwynt yn gofyn am hyd at 230 tunnell o ddur. 

"Mae'n hanfodol bod y broses gweithgynhyrchu dur yn cael ei gwneud yn fwy ecogyfeillgar tra'n parhau'n gost-effeithiol ac effeithlon, fel bod cynhyrchu dur yn dod yn gynaliadwy yn ystod y newid anochel i dechnoleg a menter werdd.  

"Mae'r bioadweithydd ar raddfa beilot ar hyn o bryd, gyda'r potensial i ddatblygu'n dechnoleg fforddiadwy i bontio'r bwlch rhwng y diwydiant dur fel y gwyddom amdano ar hyn o bryd, a dyfodol cynaliadwy mewn gweithgynhyrchu dur gwyrdd.  

"Fe wnaeth gweithio gyda TATA fy helpu i ymgyfarwyddo â'r rhwystrau sy'n wynebu cwmnïau mawr wrth geisio lleihau eu heffaith ar yr amgylchedd. Mae TATA yn rhagweithiol yn eu dull o ddod o hyd i atebion i broblemau enfawr fel allyriadau carbon deuocsid, a oedd yn gwneud cydweithio â nhw yn hawdd ac yn bleserus.  

"Cefais lawer iawn o gyfleoedd a phrofiadau gwych, ond un o’r uchafbwyntiau i fi oedd taith lawn o'r safle, o gychwyn y broses weithgynhyrchu dur i’w diwedd. Mae'n galonogol gwybod bod cwmnïau eisiau gwneud y newidiadau hyn – yr her fawr nesaf yw eu gweithredu cyn iddi fod yn rhy hwyr." 

Yn ystod ei PhD tair blynedd, priododd Rhiannon, symudodd dŷ ddwywaith, a dechreuodd ar rolau gwirfoddoli gydag Achub Mynydd y Bannau a Menywod mewn STEM, a rhoddodd ddarlithoedd yn y Gymdeithas Beirianneg. 

"Os oes cyfle yn dod i fy rhan, rwy'n gwneud yn siŵr fy mod yn bachu arno," dywedodd.  

"Mae'r ymchwil hwn wedi bod mor werthfawr ac wedi arwain at gynifer o gyfleoedd. Roeddwn i eisiau i fy PhD wneud gwahaniaeth i'n planed, a rhoddodd PDC gyfle i fi wneud hynny."