Rôl geowyddoniaeth mewn ymchwiliadau fforensig

Hyd yn oed fel daearegwr proffesiynol profiadol, nid yw cysylltiad rhwng daeareg ac ymchwiliadau fforensig troseddol ac amgylcheddol yn amlwg ar unwaith.  Pam y byddai ymchwiliad yn gofyn am sgiliau daearegwr ? I ddechrau, yn fwy ar hap na thrwy ddyluniad, rwyf, fodd bynnag, wedi darparu gwasanaethau tystion arbenigol mewn dros 100 llofruddiaeth ac ymchwiliadau difrifol eraill yn y DU a thramor ac rwy'n Arbenigwr cydnabyddedig gydag Asiantaeth Troseddu Cenedlaethol y DU.


Gan fynd yn ôl i 2002, cefais gymrodoriaeth wadd â Sefydliad Ymchwil Gwyddonol a Diwydiannol Llywodraeth Awstralia (CSIRO).  Dros sawl haf yn Brisbane, fe daflom syniadau newydd posibl am uwch ddulliau dadansoddi mwynau, a meddwl am rolau posibl y dechnoleg hon mewn gwyddoniaeth fforensig.


Heb fawr o ddealltwriaeth o wyddoniaeth fforensig, yn 2003 cyflwynais sgwrs mewn cynhadledd, yn seiliedig ar ddadansoddi samplau pridd o Awstralia, a gofynnodd y cwestiwn a allai hyn fod yn arf ymchwilio newydd gwerthfawr.  Yn yr egwyl goffi daeth rhywun ataf i ofyn a allwn helpu i ymchwilio i lofruddiaeth merch 15 oed yng Ngorllewin Canolbarth Lloegr.  Cafodd ei chorff ei ddarganfod mewn lôn rhwng dau dŷ, ond credid bod yr ymosodiad cychwynnol wedi digwydd ar dir ysgol gyfagos.  



Roedd unigolyn o ddiddordeb i'r ymholiad wedi gwadu unrhyw ymwneud dro ar ôl tro a hefyd ei fod wedi bod ar dir yr ysgol. Ond roedd y gronynnau pridd ar ei esgidiau yn adrodd stori wahanol; drwy ddadansoddiad manwl, roeddem yn gallu dangos bod gan y gronynnau a oedd yn bresennol ar esgidiau'r dioddefwr a'r un dan amheuaeth yn dod o leoliad cyffredin a'u bod yr un fath â'r rhai a oedd yn bresennol ar dir yr ysgol.  Roeddent yn wahanol i leoliadau lle'r oedd yr un dan amheuaeth yn honni ei fod wedi gwisgo'r esgidiau.  Fel rhan o achos cymhleth, arweiniodd y dystiolaeth at gollfarn am lofruddiaeth.

Ac felly, dechreuodd fy ymwneud â gwaith achos fforensig.  Mae llawer o'r gwaith wedi cynnwys dadansoddiad manwl o samplau pridd fforensig, gan gymharu lleoliadau trosedd hysbys ag eitemau a amheuwyd o unigolion a allai fod dan amheuaeth. Mae'r math hwn o ddadansoddiad cymharol wedi dod yn arf arferol a ddefnyddir gan lawer o heddluoedd ymchwilio ledled y byd.  

Ar ben hyn, er y gallwn ddefnyddio samplau pridd fel arf rhagfynegol, i nodi lleoliadau anhysbys yn seiliedig ar nodweddion y pridd – dull a alwn yn geoleoli rhagweladwy.  Mae hyn yn arwain at yr ail brif ddefnydd o ddaeareg mewn ymchwiliadau troseddol, chwilio am eitemau sydd wedi'u cuddio neu eu claddu yn yr amgylchedd. Mae llawer o ddaeareg gymhwysol yn ymwneud ag ymchwilio i amodau tir – fel arfer ar gyfer prosiectau peirianneg. Ond gellir defnyddio'r un offer i chwilio am eitemau wedi'u claddu, wedi'u cuddio – gan gynnwys ond heb fod yn gyfyngedig i ddioddefwyr llofruddiaeth, storfa arfau tanio, cyffuriau ac ati.





Fodd bynnag, mae geowyddoniaeth fforensig yn ddisgyblaeth arbenigol iawn, gyda nifer fach o ymarferwyr ym mhob gwlad. Felly, er mwyn datblygu'r wyddoniaeth ymhellach, a rhannu arfer gorau, yn 2011, mewn cyfarfod yn Rhufain, sefydlwyd Undeb Rhyngwladol y Gwyddorau Daearegol, Menter ar Ddaeareg Fforensig (IUGS-IFG) – grŵp byd-eang o geowyddonwyr sy'n gweithio yn y maes hwn. Drwy IUGS-IFG mae'r astudiaeth o ddaeareg fforensig wedi datblygu'n aruthrol, yn ogystal â'i derbyn a'i chymhwyso gan asiantaethau gorfodi'r gyfraith ledled y byd.

Er mwyn datblygu hyn ymhellach, daeth grŵp o geowyddonwyr fforensig profiadol iawn at ei gilydd i ysgrifennu "Canllaw i Ddaeareg Fforensig" a newydd gyhoeddwyd gan Gymdeithas Ddaearegol Llundain, ar ran IUGS.  Mae'r llyfr hwn wedi'i seilio'n bennaf ar brofiad gwaith achos cyfunol yr awduron, wedi'i ategu gan y wyddoniaeth y tu ôl i'r maes. Ei nod yw darparu canllaw ymarferol i ddaearegwyr wrth chwilio ac olrhain dadansoddiad o dystiolaeth er mwyn hyrwyddo'r defnydd o ddaeareg fforensig ymhellach.

Ar ôl helpu, ynghyd â llawer o weithwyr eraill ledled y byd, yn y defnydd o ddadansoddiad daearegol mewn ymchwiliadau fforensig, mae tîm awduron y llyfr hwn bellach wedi symud ymlaen i broblem newydd sy'n heriol yn fyd-eang. Mae mwyngloddio'n darparu'r deunyddiau crai ar gyfer cymdeithas, ond mae'n fusnes mawr, ac mae ganddo broblemau sylweddol gyda gweithgarwch anghyfreithlon a throseddol.

Ar raddfa leol, gellid cloddio heb unrhyw reolaeth ddeddfwriaethol – gelwir hwn yn gloddio crefftus – sy'n peri risgiau sylweddol i bobl, yn effeithio ar yr amgylchedd ac ati. Ond ar raddfa lawer mwy, mae troseddau byd-eang mewn mwyngloddio, yn ariannu carteli troseddol rhyngwladol, rhwydweithiau terfysgol a gwladwriaethau twyllodrus. A gafodd y deunyddiau crai a ddefnyddiwyd yn eich ffôn eu cyrchu’n gyfreithlon?

Gyda chyllid gan IUGS rydym wedi cychwyn ar brosiect dwy flynedd i ddechrau gwerthuso graddfa troseddau glofaol ac yna edrych ar ddyfodol sut y gall geowyddoniaeth liniaru ac ymchwilio i weithgarwch o'r fath.  Unwaith eto, mae hon yn bartneriaeth fyd-eang gyda chydweithwyr, yn benodol, o UDA, Brasil, Colombia, De Affrica, Awstralia ac Affrica, gyda phartneriaeth o academyddion a swyddogion gorfodi'r gyfraith.  

Bydd gwybod ffynhonnell deunyddiau crai ac a chawsant eu cyrchu'n gyfreithlon ac yn gynaliadwy yn dod yn her newydd fawr yn y dyfodol.

Yn olaf, gofynnir i mi yn aml a allaf argymell daeareg fforensig fel llwybr gyrfa.  Ychydig iawn sy'n gallu gwneud hyn yn yrfa llawn amser – Heddlu Ffederal Brasil sydd â'r tîm mwyaf o ddaearegwyr, gyda thua 80 o staff, ond mewn llawer o wledydd dim ond llond llaw o ymarferwyr profiadol sydd yno.


Mae ganddo heriau sylweddol – gall lleoliadau troseddu ac adfer cyrff dioddefwyr fod yn ofidus iawn; bydd mynychu a chyflwyno tystiolaeth gymhleth yn ystod treialon troseddol yn profi eich gallu i'r eithaf.  

Ond mae ganddo fuddion – er bod y rhan fwyaf o'm profiad gwaith achos wedi bod yn gysylltiedig ag ymchwiliadau cychwynnol yr heddlu, roedd yr achos yr wyf mwyaf balch ohono, yn cynnwys profi y tu hwnt i amheuaeth, fod y dystiolaeth a gyflwynwyd mewn treial cynharach yn sylfaenol ddiffygiol a bod yr euogfarn yn anniogel. Bu’r ymchwiliad hwn i gamweinyddu cyfiawnder dynnu sylw at bwysigrwydd gwyddoniaeth ragorol a'r gallu i asesu arwyddocâd y canfyddiadau'n annibynnol.

Dr Duncan Pirrie, Athro Cysylltiol mewn Daeareg, a Phennaeth Ymchwil y Gyfadran Cyfrifiadura, Peirianneg a Gwyddoniaeth