Haneswyr i adrodd hanesion bywyd cyn-filwyr profion niwclear Prydain

28 Ebrill, 2023

https://uswfoxtail.blob.core.windows.net/foxtail-prod-uploads/original_images/War_veteran_getty_images-84386549.jpg

Mae haneswyr ym Mhrifysgol De Cymru (PDC) a Phrifysgol Lerpwl wedi cael cyllid o £250,000 gan y Llywodraeth ar gyfer astudiaeth i gyn-filwyr profion niwclear Prydain, ‘cymuned anghofiedig’ o gyn-filwyr a gymerodd ran yng ngweithrediadau profion niwclear Prydain.

Bydd Dr Chris Hill, darlithydd ac ymchwilydd mewn Hanes yn PDC, Dr Jon Hogg, Uwch Ddarlithydd Hanes Prydain yn yr 20fed Ganrif ym Mhrifysgol Lerpwl, a Dr Fiona Bowler, Ymchwilydd ôl-ddoethurol yn PDC, yn cynnal ac yn cofnodi tua 40 o 'straeon bywyd' gyda chyn-filwyr ledled y DU, i ymchwilio a chydnabod y rôl gymhleth yr oedd cyfranogiad profi yn ei chwarae ym mywydau cyn-filwyr.

Mae’r prosiect dwy flynedd, a ariennir gan y Swyddfa Materion Cyn-filwyr yn Swyddfa Cabinet y DU, yn rhan o becyn cydnabyddiaeth ar gyfer cyn-filwyr profion niwclear, a gyhoeddwyd yn dilyn cyflwyno’r Fedal Profion Niwclear ym mis Tachwedd y llynedd.

Mae Hanes Llafar Cyn-filwyr Prawf Niwclear Prydain hefyd yn ceisio ennyn cydnabyddiaeth gyhoeddus ehangach i wasanaeth cyn-filwyr profion niwclear, a deall yr hyn y gellid ei ddysgu gan gyn-filwyr profion niwclear er budd cyn-filwyr eraill.

Nod y tîm o academyddion yw cyfweld â chyn-filwyr ar draws yr ystod lawn o brofiadau profi: o Ymgyrch Hurricane ym mis Hydref 1952 i brofion atmosfferig ar y cyd â'r Unol Daleithiau ym 1962; o danio bomiau hydrogen i ‘dreialon bach’; o safleoedd profi De a Gorllewin Awstralia i safleoedd Malden a Christmas Island yn y Môr Tawel.

Bydd y straeon hyn wedyn yn cael eu storio a'u gwneud ar gael yn gyhoeddus ar British Library Sounds, un o'r archifau mwyaf blaenllaw yn y byd ar gyfer sain wedi'i recordio.

Byddant hefyd yn bwydo i mewn i ffilm ddogfen, adnoddau addysgol a digwyddiadau ymgysylltu teithiol, sydd i gyd wedi'u cynllunio i hybu ymwybyddiaeth o hanes cyn-filwyr profion niwclear: ymhlith y cyhoedd, mewn ysgolion ac mewn cymunedau. Bydd y ffilm yn cael ei harwain gan Sasha Snow, gwneuthurwr ffilmiau arobryn sy'n darlithio yn PDC.

Dywedodd Dr Chris Hill, sydd ag arbenigedd mewn agweddau diwylliannol ac amgylcheddol ar hanes niwclear: “Mae’r prosiect hwn yn rhoi cyfle unigryw i sicrhau bod safbwyntiau a lleisiau cyn-filwyr profion niwclear yn dod yn rhan annatod o hanes niwclear Prydain, yn ogystal â hanes y Rhyfel Oer yn ehangach.”

Ychwanegodd Dr Jon Hogg: “Mae’r rhan fwyaf o’r cyn-filwyr hyn bellach yn eu 80au, ac maen nhw’n dueddol o edrych yn ôl ar eu gwasanaeth fel y foment ddiffiniol yn eu bywydau personol a phroffesiynol. Bydd y prosiect hollbwysig ac amserol hwn yn helpu i sicrhau nad yw etifeddiaeth y cyn-filwyr profion niwclear yn cael ei anghofio.”

Yn ddiweddar cwblhaodd Dr Fiona Bowler, wyres y cyn-filwr profion niwclear Gerard Bowler, PhD ar gymuned profion niwclear Prydain ym Mhrifysgol Southampton ac mae’n Gymrawd Gwadd yn y sefydliad. Meddai: “Bydd y prosiect hwn yn cadw atgofion cyn-filwyr profion niwclear Prydain ar gyfer cenedlaethau’r dyfodol, ac yn dod â’u profiadau’n fyw drwy gyfres o ddigwyddiadau ymgysylltu â’r cyhoedd. Rydym yn gobeithio ymhelaethu ar leisiau’r gymuned drwy greu archif mynediad agored a chefnogi cyn-filwyr yn eu brwydr hirsefydlog i dderbyn cydnabyddiaeth am eu gwasanaeth.”

Mae'r ymchwil hwn hefyd yn ceisio helpu llunwyr polisi i werthfawrogi'n well y risgiau hirdymor a seicolegol a all godi o amlygiad canfyddedig i ffynonellau ymbelydredd o waith dyn. Yn ogystal â bod o fudd i gyn-filwyr profion niwclear, bydd y gwaith hwn yn gosod y sylfeini ar gyfer ymchwil i garfannau eraill o gyn-filwyr sy’n credu y gallent fod wedi dod i gysylltiad â halogion gwenwynig yn ystod eu gwasanaeth.

Mae’r prosiect wedi’i gymeradwyo gan y prif sefydliadau profion niwclear ar gyfer cyn-filwyr, LABRATS (Legacy of Atomic Bomb Recognition for Atomic Test Survivors) a Chymdeithas Cyn-filwyr Profion Niwclear Prydain (BNTVA). Disgrifiodd Alan Owen, sylfaenydd LABRATS, y prosiect fel un “hanfodol i sicrhau addysg ac ymwybyddiaeth o’r rhaglen profi ar gyfer cenedlaethau’r dyfodol.”

Ewch i wefan y prosiect am ragor o wybodaeth