Y stori anhygoel y tu ôl i wobr Ffotograffydd y Flwyddyn myfyriwr PhD

Portread o gyfres o bortreadau Edgar Martins, 'Our War'

Mae Edgar Martins, ffotograffydd dogfen o fri a myfyriwr PhD ym Mhrifysgol De Cymru (PDC), wedi’i enwi’n Ffotograffydd y Flwyddyn yng Ngwobrau Ffotograffiaeth y Byd Sony 2023.

Mae’r clod mawreddog i gydnabod cyfres Edgar ‘Our War’, sy’n deyrnged i’w ffrind, y ffotonewyddiadurwr Anton Hammerl, a gafodd ei gipio a’i ladd yn ystod Rhyfel Cartref Libya yn 2011.

Mae ei PhD, o’r enw ‘The Impossible document: Photography, Absence and Trauma’, yn defnyddio’r stori deimladwy a phersonol iawn hon fel ffordd o archwilio dulliau a thechnegau cynrychioliadol gweledol newydd i ymholi gwrthdaro a thrawma, a galluogi dulliau arloesol o ymateb i ryfel, moeseg ffotograffig ac ymdrin â phrofedigaeth, colled a phobl ar goll.

Ychwanegodd Edgar: “Trwy ymchwiliad rhannol ddogfennol, rhannol ddamcaniaethol i farwolaeth a diflaniad Anton, archwiliais y rôl bendant ond paradocsaidd y mae ffotograffiaeth wedi’i chwarae mewn parthau gwrthdaro, ac a ellir cysyniadu a deall rhyfel, gwrthdaro a thrawma y tu allan i gyd-destun y ffoto-ddogfen ganonaidd.”

Fel rhan o’r gwaith hwn, teithiodd Edgar i Ogledd Affrica, lle’r oedd yn wynebu heriau enfawr ar unwaith a sylweddolodd na fyddai’n gallu cynnal ymchwiliad trylwyr ac annibynnol. Yn hytrach, dewisodd fyfyrio ar y cwestiwn: ‘sut mae rhywun yn dweud stori pan nad oes tyst, dim tystiolaeth, dim tystiolaeth, dim pwnc?’

Yn ‘Our War’, mae Edgar yn consurio ac yn cyfeirio at y ffigwr canolog absennol trwy gyfres o bortreadau o’r bobl yr oedd Hammerl wedi cysylltu â nhw, a’r rhai a fu’n ymwneud â’r ymladd (ymladdwyr rhyddid neu eu disgynyddion, cyn-filisia, trigolion lleol, teyrngarwyr Gaddafi neu ymdebygwyr, ac yn y blaen).

Cawsant eu dewis oherwydd eu bod naill ai'n ymdebygu iddo, yn meddu ar syniadau a chredoau tebyg, neu'n atgoffa Edgar ohono ar wahanol adegau o'u cyfeillgarwch.

Wrth siarad am ei fuddugoliaeth, dywedodd Edgar: “Mae’n anrhydedd enfawr cael fy nghydnabod ac er fy mod yn athronyddol am wobrau a natur oddrychol dewis rhywun, mae gwybod bod dros 180,000 o geisiadau wedi’u cyflwyno i’r gystadleuaeth Broffesiynol eleni, yn galonogol iawn.

“Yn yr achos hwn, mae hefyd yn brofiad eithaf emosiynol oherwydd rwy’n cael anrhydeddu fy ffrind ar lwyfan y byd a thynnu sylw at drafferthion y teulu i ddod o hyd i’w weddillion. Nid oes unrhyw wobr sydd â chyrhaeddiad Gwobrau Ffotograffiaeth y Byd Sony.”

Ychwanegodd Mike Trow, Cadeirydd Gwobrau Ffotograffiaeth y Byd Sony 2023: “Mae ‘Our War’ gan Edgar Martins wedi defnyddio cof a dyfeisgarwch i roi set o bortreadau pwerus, personol i ni sy’n ceisio esbonio dyddiau olaf ei ffrind. Mae ei waith yn amlygu'r hyd y bydd ffotograffwyr yn mynd iddo i adrodd stori a chreu ystyr; pob delwedd yn rhoi ymdeimlad o'r daith a gymerodd Anton, heb erioed fod yn glir ynghylch sut y daeth ei fywyd i ben. Roedd y rheithgor cyfan eleni yn llawn gwerthfawrogiad o’r gwaith a’i rym naratif.”

Gyda mwy na 200 o brintiau ac arddangosfeydd digidol gan ffotograffwyr buddugol ac ar y rhestr fer, cynhelir arddangosfa Gwobrau Ffotograffiaeth y Byd Sony yn Somerset House, Llundain rhwng 14 Ebrill a 1 Mai 2023, gan arddangos talent anhygoel o bob rhan o'r byd.