Cymrawd Gwadd PDC yn ennill Llyfr y Flwyddyn 2024

Mae Tom Bullough, Cymrawd Gwadd a chyn-fyfyriwr PhD ym Mhrifysgol De Cymru (PDC), wedi’i enwi’n enillydd Llyfr y Flwyddyn 2024 gyda’i ‘glasur modern’, Sarn Helen.

Mae ei lyfr clodwiw, a ddisgrifir fel ‘taith anffuglennol ymgolli ac atgofus drwy Gymru’, yn dogfennu taith Tom ar hyd yr hen ffordd Rufeinig sy’n rhedeg o Gastell Nedd yn y de i Gaerhun ar arfordir gogleddol Cymru.

Ei nod yw bod yn fyfyrdod dadlennol ar orffennol, presennol a dyfodol y genedl, ac mae’n cynnwys sgyrsiau ag arbenigwyr hinsawdd ac ecoleg, sy’n esbonio’n fanwl iawn effeithiau posibl ac uniongyrchol yr argyfwng hinsawdd ar Gymru a’r byd.

Mae geiriau Tom yn peintio tirwedd hardd, bywyd gwyllt a natur Cymru fel cefndir delfrydol i’r rhybudd llwm cyferbyniol am y dinistr sydd ar ddod i’r amgylchedd. Enillodd Sarn Helen hefyd wobr Llyfr y Flwyddyn Waterstones 2023.

Darlunnir Sarn Helen gan yr artist arobryn ac o fri rhyngwladol, Jackie Morris, y mae ei darluniau o lawer o rywogaethau’r rhestr goch i’w gweld drwy’r gyfrol.

Yn ystod seremoni wobrwyo Llyfr y Flwyddyn, aeth Tom i’r llwyfan am y tro cyntaf i gasglu’r wobr am y llyfr Ffeithiol Creadigol Saesneg gorau, cyn dychwelyd i gael ei goroni’n enillydd gwobr gyffredinol Llyfr y Flwyddyn 2024, gan dderbyn cyfanswm gwobr o £4,000 a thlws wedi’i gomisiynu’n arbennig, wedi’i ddylunio a’i greu gan yr artist Angharad Pearce Jones.

Wrth siarad yn y Seremoni Wobrwyo, dywedodd y beirniad Dylan Moore am Sarn Helen: “Er gwaethaf cystadleuaeth frwd ffuglen wych a rhyfeddol a barddoniaeth ddisglair, roedd y llyfr hwn yn sefyll allan. Dyma'r un a fydd yn aros gyda ni hiraf. Mae dyfnder ei harchwiliadau a'i ffeithiau llwm, a phwyslais aruthrol ei neges, yn mynd â hi y tu hwnt i'r wobr ac i fyd clasur modern go iawn.

“Rydym yn diolch i Tom am ei eiriolaeth angerddol dros y blaned rydyn ni i gyd yn ei galw’n gartref, sydd wedi’i hysgrifennu drwy’r testun mor hardd a dwfn â’i gariad at Gymru. Mae'n portreadu'r wlad hon yn hudol fel microcosm o'r blaned Ddaear, trwy union le ac ar draws amser hanesyddol. Yn y llyfr unigryw hwn, mae’r argyfwng hinsawdd yn cael ei wynebu’n llawn, ac mae Tom yn gosod allan yn y termau mwyaf amlwg, ddifrifoldeb y sefyllfa sy’n wynebu pob un ohonom.”

Enillodd yr Athro Emeritws Jane Aaron y wobr ffeithiol greadigol Gymraeg i Cranogwen, astudiaeth o’r athrawes a’r bardd Cymraeg rhyfeddol Cranogwen, sef Sarah Jane Rees, a ymgyrchodd dros gydraddoldeb rhywiol yng Nghymru.

Enillodd Glyn Edwards, a raddiodd mewn Ysgrifennu Creadigol o Brifysgol De Cymru, wobr Dewis y Bobl Nation Cymru am ei gasgliad barddoniaeth, In Orbit.

Bob blwyddyn, mae gwobrau Llyfr y Flwyddyn yn dathlu awduron dawnus o Gymru sy’n rhagori mewn amrywiaeth o ffurfiau llenyddol yn y Gymraeg a’r Saesneg. Mae pedwar categori yn y ddwy iaith – Barddoniaeth, Ffuglen, Ffeithiol Greadigol a Phlant a Phobl Ifanc.

Bydd enillydd pob categori yn mynd â gwobr o £1,000 adref. Mae enillydd un categori ym mhob iaith yn mynd ymlaen i ennill y Wobr Gyffredinol, gan ennill £3,000 pellach a hawlio’r teitl, Llyfr y Flwyddyn. Er ei fod wedi bodoli mewn rhyw ffurf ers y 1960au, mae Llyfr y Flwyddyn yn cael ei redeg gan yr elusen datblygu llenyddiaeth, Llenyddiaeth Cymru, ers 2004.

Dywedodd Cyfarwyddwr Artistig Llenyddiaeth Cymru, Leusa Llewelyn: “Eleni, mae Llenyddiaeth Cymru yn nodi 20 mlynedd o redeg y wobr hon sydd wedi rhoi llwyfan i gynifer o awduron, ac wrth gwrs gwerth miloedd o bunnoedd o wobrau. Rydyn ni wedi dod â darllenwyr ac awduron ynghyd yng Nghaerdydd, Caernarfon, Merthyr Tudful ac Aberystwyth i ddathlu a chael eu dathlu.

“Yn y cyfamser, mae ein planed wedi gweld newidiadau cyflym. Mae Tom yn mynegi’n hyfryd yn ei ragair i Sarn Helen bwysigrwydd dysgu am ein poced bach o dir a’i werthfawrogi er mwyn gwneud synnwyr o’r bygythiad ‘anhygoel o enfawr’ i’n planed.”