Sut mae sefydliadau newyddion yn penderfynu a yw llun wedi’i ‘olygu’n ormodol’

Yn oes deallusrwydd artiffisial (AI) a systemau sydd ar gael i olygu lluniau, ni allwch gredu popeth a welwch ar-lein. Un eithriad, wrth gwrs, yw (fel arfer) os caiff ei gyhoeddi gan ffynhonnell newyddion ag enw da.

Sylfaen ffotonewyddiaduraeth yw ei gallu i gyflwyno realiti mewn modd dilys a heb ei newid. Mae trin digidol yn fygythiad sylweddol i'r egwyddor graidd hon, gan danseilio hygrededd a dibynadwyedd y delweddau a ddosberthir gan asiantaethau ffotograffau. Roedd y ddadl ynghylch llun teulu wedi'i olygu o Dywysoges Cymru a'i phlant yn gipolwg prin ar sut mae cyhoeddwyr yn delio â'r mater hwn.

Mae asiantaethau fel Getty Images a PA Images yn chwarae rhan hanfodol wrth gyflwyno lluniau cywir a dibynadwy i'r cyhoedd. Mae'r sefydliadau hyn yn cadw at godau ymddygiad llym a gynlluniwyd i sicrhau cywirdeb y delweddau y maent yn eu dosbarthu. Os derbynnir delwedd ond y canfyddir yn ddiweddarach ei bod yn torri’r canllawiau hyn, rhoddir “gorchymyn lladd” iddi. Mae'n swnio'n ddramatig, ond mae hyn yn atal y dosbarthiad ar unwaith.

Y prif reswm pam na all asiantaethau ffotograffau dderbyn delweddau wedi'u trin yn ddigidol yw afluniad posibl y gwir. Gall lluniau wedi'u trin gyflwyno fersiwn anghywir o realiti, gan gamhysbysu'r cyhoedd a pheryglu ffydd y cyhoedd ynddynt. Mae llawer o ffotograffwyr wedi cael eu diswyddo am dorri’r ymddiriedaeth hon.

Mae ffotonewyddiaduraeth yn arf pwerus ar gyfer dogfennu a thystio i ddigwyddiadau ledled y byd. Mae dilysrwydd yn hollbwysig. Gall hyd yn oed portreadau teuluol o ffigurau cyhoeddus ddod yn ddogfennau hanesyddol.

Mae amwysedd o gwmpas portreadau yn y drafodaeth foesegol. Gellir eu ffugio neu eu cyfarwyddo - bydd y ffotograffydd yn arwain ac yn lleoli pobl. Ond mae gofyn o hyd yn y wasg i osgoi golygu. Wedi dweud hynny, mewn meysydd fel ffasiwn a phobl enwog lle mae brwsio aer yn gyffredin, mae'r canllawiau hynny'n fwy rhydd.

Mae gan asiantaethau ffotograffau eu safonau eu hunain ynghylch pa lefel o olygu sy'n dderbyniol. Dywed AFP na ddylai lluniau a fideos “gael eu ffugio, eu trin na’u golygu i roi darlun camarweiniol neu ffug o ddigwyddiadau”. Mae Getty yn caniatáu rhai mân newidiadau megis addasu’r lliw neu dynnu llygad coch neu lwch o lens fudr, ond mae'n gwahardd addasiadau lliw neu olau "eithafol".

Penderfynodd sawl asiantaeth dynnu llun y teulu brenhinol yn ôl oherwydd nad oedd yn cwrdd â'u safonau. Nid yw hyn yn golygu bod y llun wedi'i gynhyrchu gan AI neu'n ffug, dim ond nad yw'n cwrdd â'r lefel o olygu derbyniol.

Technoleg newidiol, newid y canllawiau

Wrth i dechnoleg newydd fel AI cynhyrchiol (sy'n gallu creu lluniau neu fideos pan ofynnir iddo) wneud golygu lluniau a chreu delweddau ffug yn haws, mae asiantaethau'r wasg yn dechrau trafod sut i fynd i'r afael â hyn. Dywed The Associated Press:

Byddwn yn osgoi cyhoeddi unrhyw ddelweddau a gynhyrchir gan AI yr amheuir neu y profwyd eu bod yn ddarluniau ffug o realiti. Fodd bynnag, os yw darluniad a gynhyrchwyd gan AI neu waith celf yn destun stori newyddion, gellir ei ddefnyddio cyn belled â'i fod wedi'i labelu'n glir yn y pennawd.

Mae sefydliadau newyddion hefyd yn arbrofi gyda thestun a gynhyrchir gan AI, ac yn datblygu canllawiau ar gyfer hyn. Maent yn tueddu i ganolbwyntio ar dryloywder, gan wneud yn glir i ddarllenwyr pan fydd cynnwys a gynhyrchir yn artiffisial yn cael ei ddefnyddio.

Mae World Press Photo (WPP), sefydliad sy'n adnabyddus am ei gystadleuaeth ffotonewyddiaduraeth flynyddol, yn darparu canllawiau penodol i'w cyflwyno, sy'n cael eu diweddaru'n flynyddol. Mae asiantaethau ffotograffau yn aml yn cyd-fynd â'r egwyddorion hyn, gan gydnabod pwysigrwydd safon gyffredinol ar gyfer cywirdeb mewn gohebu’n weledol.

Oherwydd pwysau gan ffotograffwyr ac artistiaid sy'n gweithio mewn ffotograffiaeth fwy cysyniadol, mae WPP wedi ychwanegu categori “fformat agored”. Mae hyn yn croesawu “technegau arloesol, dulliau cyflwyno anhraddodiadol, a dulliau newydd o adrodd straeon”. Roedd trefnwyr y gystadleuaeth yn ystyried caniatáu delweddau a gynhyrchwyd gan AI yn 2023, ond wedi ailfeddwl ar ôl dicter gan lawer o ffotonewyddiadurwyr.

Mae'r cynnydd mewn offer a meddalwedd golygu uwch wedi'i gwneud yn anoddach gwahaniaethu rhwng delweddau dilys a delweddau wedi'u trin. Byddai derbyn delweddau wedi’u trin yn llawn mewn cystadleuaeth ffotonewyddiaduraeth yn risg i hygrededd y diwydiant, ar adeg pan fo ymddiriedaeth mewn newyddiaduraeth eisoes mewn perygl.

Gan Andy Pearsall, Uwch Ddarlithydd Ffotonewyddiaduraeth

Mae'r erthygl hon yn cael ei hailgyhoeddi o The Conversation o dan drwydded Creative Commons. Darllenwch yr erthygl wreiddiol.