Partneriaeth prifysgolion Cymru yn gweithio i ganfod llygryddion a ddefnyddir yn y diwydiant awyrennau

Mae partneriaeth rhwng Prifysgol De Cymru (PDC) a Phrifysgol Bangor wedi sicrhau mwy na £400,000 mewn cyllid i ganfod llygryddion niweidiol a ddefnyddir yn y diwydiant awyrennau.

Mae'r £421,733 o gefnogaeth wedi dod gan Airbus Endeavr, menter ar y cyd rhwng Airbus Defence and Space a Llywodraeth Cymru, a bydd yn cael ei ddefnyddio i ddatblygu offeryn arloesol ar gyfer canfod elfennau niweidiol o'r enw PFAS (sylweddau perfflworoalcyl a pholyfflworoalcyl), sydd i'w cael mewn deunyddiau awyrennau.

Defnyddir PFAS yn helaeth mewn cynhyrchion fel pethau diffodd tân ac offer coginio nad sy’n glynu, ac mae'n ddrwg-enwog am ei hydwythedd a'r risgiau iechyd posibl y gall eu hachosi.  

“Gall y sylweddau hyn gronni yn y corff dynol dros amser, gan arwain at broblemau iechyd difrifol, gan gynnwys canser a niwed i'r afu,” meddai Dr Kang Li.

“I’r diwydiant awyrennau, mae adnabod a rheoli halogiad PFAS yn hanfodol, gan fod y cemegau hyn i'w cael yn gyffredin mewn cydrannau a deunyddiau amrywiol a ddefnyddir wrth gynhyrchu.”

Roedd dulliau blaenorol a ddefnyddiwyd i ganfod PFAS, er yn effeithiol, yn ddrud ac yn cymryd llawer o amser. Roedd ganddynt heriau hefyd wrth nodi crynodiadau isel o'i elfennau cyfansoddol.

Mae'r datrysiad newydd yn defnyddio techneg ddatblygedig sy'n hysbys fel SESRS (Surface-Enhanced Stimulated Raman Spectroscopy) sy'n fwy sensitif i PFAS ac sy'n gallu ei ganfod mewn crynodiad llawer is.

“Mae ffocws y prosiect ar SESRS yn deillio o'i allu i fwyhau arwyddnod cemegol PFAS, gan ganiatáu canfod yn gyflymach ac yn fwy cywir,” meddai Dr Kang.

Datblygodd ymchwilwyr Prifysgol Bangor sy'n rhan o'r prosiect offeryn dysgu peirianyddol i ddadansoddi'r arwyddnodau cemegol hyn, gyda'r nod o nodi’n gyflym math a swm y cemegau PFAS niweidiol sy'n bresennol.

“Trwy'r prosiect hwn, rydym yn falch o gyfrannu at ddatblygiadau cynaliadwy ym maes hedfan trwy gymhwyso technegau AI a dysgu peirianyddol blaengar,” meddai Dr Mosab Bazargani, Prifysgol Bangor.

“Mae gan Brifysgol Bangor ymrwymiad hirsefydlog i gynaliadwyedd ac arloesedd ym maes hedfan, sy'n dyddio'n ôl i ddyddiau cynharaf y diwydiant awyrennau. Mae'r cydweithio hwn yn ein galluogi i wthio ffiniau'r hyn y gall AI ei gyflawni wrth ddiogelu iechyd a'r amgylchedd.”

Drwy gydweithio'n agos, mae'r timau yn PDC a Phrifysgol Bangor yn perfformio gwaith gwirioneddol ryngddisgyblaethol i gynhyrchu system gyflawn ar gyfer canfod PFAS.  Gwnaed y datblygiad arloesol hwn yn bosibl trwy ymdrechion ar y cyd PDC, Prifysgol Bangor ac Airbus Endeavr, ac mae wedi ymgorffori ymchwil arloesol o wahanol feysydd, gan gynnwys opteg, cemeg, a deallusrwydd artiffisial.

Dywedodd Ysgrifennydd Cabinet Llywodraeth Cymru dros yr Economi, Ynni a Chynllunio, Rebecca Evans: “Mae'r rhaglen Endeavr yn ymwneud â thyfu economi Cymru drwy helpu i droi syniadau arloesol yn realiti.

“Mae'r bartneriaeth hon rhwng Prifysgol De Cymru a Phrifysgol Bangor yn darparu ateb arloesol i broblem gymhleth yn y diwydiant ac yn tynnu sylw at sut y gall y byd academaidd yng Nghymru ymateb i'r heriau unigryw hyn drwy ddefnyddio dull cydweithredol. 

“Rwy'n falch bod Endeavr wedi gallu cefnogi'r prifysgolion drwy'r rhaglen hon ac mae gen i ddiddordeb mewn dysgu am y canlyniadau.”