Ewros 2025 | Gallai ymchwil PDC lunio dyfodol penio'r bêl ym mhêl-droed menywod

Gyda Phencampwriaeth Ewros Merched UEFA 2025 ar y gweill, mae ymchwilwyr ym Mhrifysgol De Cymru (PDC) yn chwarae rhan allweddol yn un o ddadleuon pwysicaf pêl-droed, sef a ddylai canllawiau presennol ar benio'r bêl ystyried gwahaniaethau rhyw.

Mae astudiaeth dan arweiniad Dr Chris Marley, Uwch Ddarlithydd mewn Ffisioleg Ymarfer Corff ac aelod o Labordy Ymchwil Niwrofasgwlaidd PDC, yn ymchwilio i sut mae penio pêl-droed dro ar ôl tro yn effeithio ar chwaraewyr benywaidd. Yn y pen draw, gallai'r ymchwil hon ail-lunio polisi cyfergydion mewn pêl-droed menywod.

Mae'r prosiect yn adeiladu ar astudiaeth ddylanwadol y tîm yn 2021 gyda phêl-droedwyr gwrywaidd, sef yr astudiaeth gyntaf i ddangos y gall penio pêl yn hir dymor amharu ar sut mae'r ymennydd yn rheoleiddio ei lif gwaed ei hun, gan effeithio ar wybyddiaeth a chyfrannu o bosibl at risgiau dementia yn ddiweddarach mewn bywyd. 

Nawr, wrth i ddiddordeb mewn pêl-droed menywod gyrraedd uchafbwyntiau newydd, mae'r tîm yn y Labordy Ymchwil Niwrofasgwlaidd yn defnyddio'r un dulliau yn y gêm fenywaidd. Byddant yn cymharu chwaraewyr benywaidd â grŵp rheoli nad ydynt yn chwarae i archwilio sut mae'r ymennydd yn ymateb i hanes o benio peli.  Dywedodd Dr Marley: “Mae menywod yn fwy tebygol o sôn am gyfergydion, yn cael symptomau mwy difrifol ac yn cymryd mwy o amser i wella. Fodd bynnag, mae ymchwil sy'n bodoli eisoes yn awgrymu nad yw chwaraewyr benywaidd o bosibl yn dioddef yr un effeithiau o benio'r bêl yn ailadroddus â phêl-droedwyr gwrywaidd.

“Gallai fod sawl rheswm am hyn. Efallai bod chwaraewyr benywaidd yn penio’r bêl yn llai aml neu fod y grymoedd ar yr ymennydd yn is. Ond mae’r gwahaniaethau hyn yn awgrymu y gallai fod angen i ganllawiau generig cyfredol ar benio'r bêl fod yn benodol i ryw.

“Mae tystiolaeth gynyddol ar draws llawer o chwaraeon bod menywod mewn mwy o berygl o gyfergyd a phroblemau hirdymor cysylltiedig fel dementia. Ond mae'r ymchwil yn dal i gael ei ddominyddu llawer gormod gan ddynion. Mae ein gwaith yn helpu i lenwi'r bwlch hwnnw. Y nod yw dod o hyd i fiomarcwyr sy'n dangos pa chwaraewyr sydd mewn perygl cyn i symptomau ymddangos.”

Mae'r ymchwil yn defnyddio dadansoddiad gwaed arloesol i olrhain proteinau sy'n cael eu rhyddhau i'r llif gwaed yn dilyn ergydion. Gall y tîm fesur mwy na 180,000 o broteinau gwahanol, gan helpu i ganfod arwyddion rhybuddio cynnar o anaf i'r ymennydd hyd yn oed cyn i ddifrod strwythurol ymddangos.

Wrth i'r tîm baratoi i gyhoeddi canlyniadau newydd yn y misoedd nesaf, mae eu hymchwil yn amserol, yn enwedig gyda'r niferoedd uchaf erioed o ferched ifanc bellach yn dechrau chwarae pêl-droed ar ôl buddugoliaeth Lloegr yn Ewro Merched 2022 a Chymru a Lloegr yn cymhwyso ar gyfer pencampwriaeth eleni.

“Mae llawer o ddyfalu o hyd yn y maes hwn,” meddai Dr Marley. “Ond po fwyaf cadarn y dystiolaeth y gallwn ei ddarparu, y gorau y gallwn gefnogi cyfranogiad diogel yn y gamp.”

Dyma un o nifer o brosiectau PDC sy'n edrych ar effeithiau chwaraeon cyswllt. Mae'r Athro Damian Bailey, sy'n arwain Labordy Niwrofasgwlaidd PDC, yn gweithio gyda Head for Change, elusen sy'n ymroddedig i flaenoriaethu iechyd yr ymennydd mewn chwaraeon.