Ymchwil i gyn-filwyr prawf niwclear yn sicrhau cyllid pellach gan y llywodraeth

22 Ionawr, 2025

Cyn-filwr rhyfel yn dangos ei fedalau

Mae’r Athro Cyswllt Chris Hill, ymchwilydd mewn Hanes yn PDC, wedi sicrhau cyllid pellach gan y Swyddfa Materion Cyn-filwyr ar gyfer ei astudiaeth i ‘gymuned anghofiedig’ o gyn-filwyr a gymerodd ran yng ngweithrediadau prawf niwclear Prydain.

Dechreuodd y prosiect, Hanes Llafar Cyn-filwr Profion Niwclear Prydain (NTVs), yn 2023 gyda’r nod o gofnodi hunangofiannau ‘stori bywyd’ gyda chyn-filwyr ledled y DU, i gydnabod y rôl gymhleth y mae cyfranogiad mewn profion wedi’i chwarae ym mywydau cyn-filwyr.

Bu Chris, ynghyd â Dr Fiona Bowler, uwch gynorthwyydd ymchwil yn PDC, a Dr Jon Hogg, uwch ddarlithydd mewn Hanes ym Mhrifysgol Lerpwl, yn cyfweld â chyn-filwyr ar draws yr ystod lawn o brofiadau prawf: o Operation Hurricane ym mis Hydref 1952 i brofion atmosfferig ar y cyd â yr Unol Daleithiau yn 1962; o danio bomiau hydrogen i ‘dreialon bach’; o safleoedd prawf De a Gorllewin Awstralia i safleoedd Malden ac Ynys y Nadolig yn y Môr Tawel.

Wedi'i gynnig yn wreiddiol fel ffilm brosiect syml, sy'n dal cofnodion llafar digidol o brofiadau NTV ar gyfer cadwraeth a defnydd addysgol, mae'r prosiect wedi tyfu i fod yn rhywbeth llawer mwy dylanwadol.

Wrth ei gwraidd mae ffilm o ansawdd darlledu sy'n mynd y tu hwnt i ddogfennaeth hanesyddol. Wedi’i gwreiddio yn nhystiolaeth ac archif ffotograffig gyfoethog y Peiriannydd Brenhinol Frank Bools, mae’r ffilm yn plethu themâu cyffredinol o deulu, cariad, colled, a bywyd gwaith i mewn i naratif cymryd rhan mewn profion niwclear.

 

Mae'r dull hwn nid yn unig yn dyneiddio hanes cymhleth sy'n aml yn cael ei anwybyddu ond hefyd yn herio ac yn trawsnewid canfyddiadau'r cyhoedd o NTVs, gan adeiladu adnabyddiaeth a dealltwriaeth. Mae hefyd yn annog myfyrio ar faterion ehangach, gan gynnwys atebolrwydd ac etifeddiaeth gwladychiaeth.

Bydd y cyllid estyniad yn gwella ansawdd technegol y ffilm, gan gefnogi cydweithrediad â dylunydd sain arbenigol, gwaith effeithiau gweledol ar ffotograffau Frank, ac ymchwil archif bellach i ddyfnhau cyd-destun hanesyddol. Nod y gwelliannau hyn yw dyrchafu gallu’r prosiect i gysylltu’n emosiynol ac yn ddeallusol â chynulleidfaoedd amrywiol.

Y tu hwnt i effaith gyhoeddus, mae gan y prosiect werth addysgol sylweddol. Bydd ei ddeunyddiau yn cyfoethogi cwricwla Hanes Safon Uwch, gan gynnig ymgysylltiad emosiynol, pwerus i fyfyrwyr â'r gorffennol na all gwerslyfrau traddodiadol eu hailadrodd. Mae’r effaith ddeuol hon – llunio barn gymdeithasol a gwella addysg – yn tanlinellu potensial trawsnewidiol y prosiect.