Tyrchu am y dystiolaeth: arbenigwr PDC yn cnoi cil am y cysylltiadau rhwng daeareg a throseddu

“Hyd yn oed fel daearegwr proffesiynol profiadol, nid yw cysylltiad rhwng daeareg ac ymchwiliadau fforensig troseddol ac amgylcheddol yn amlwg ar unwaith. Pam y byddai ymchwiliad o’r fath yn gofyn am sgiliau daearegwr?”

“Serch hynny, yn fwy ar ddamwain na thrwy fwriad ar y dechrau, rwyf wedi rhoi tystiolaeth arbenigol mewn dros 100 o ymchwiliadau i lofruddiaethau ac achosion difrifol eraill yn y Deyrnas Unedig a thramor. Rwyf hefyd yn un o arbenigwyr cydnabyddedig Asiantaeth Troseddu Cenedlaethol y Deyrnas Unedig. 

“Gan fynd yn ôl i 2002, cefais gymrodoriaeth wadd yn Sefydliad Ymchwil Gwyddonol a Diwydiannol Llywodraeth Awstralia (CSIRO). Dros sawl haf yn Brisbane, buon ni’n hel syniadau newydd posibl am ddulliau dadansoddi mwynau datblygedig, gan feddwl am gyfraniad posibl y dechnoleg hon at wyddoniaeth fforensig. 
 
“Heb fawr o ddealltwriaeth o wyddoniaeth fforensig, yn 2003 cyflwynais sgwrs mewn cynhadledd, yn seiliedig ar ddadansoddi samplau pridd o Awstralia, gan ofyn y cwestiwn a allai hwn fod yn arf ymchwilio newydd, gwerthfawr.  
 
“Yn yr egwyl goffi daeth rhywun ataf i ofyn a allwn helpu i ymchwilio i lofruddiaeth merch 15 oed yng Ngorllewin Canolbarth Lloegr. Cafodd ei chorff ei ddarganfod mewn lôn rhwng dau dŷ, ond roedden nhw’n credu bod yr ymosodiad cychwynnol wedi digwydd ar dir ysgol gyfagos.” 

Euogfarn am lofruddiaeth

“Roedd unigolyn o ddiddordeb i’r ymholiad wedi gwadu unrhyw gysylltiad dro ar ôl tro, a gwadu hefyd ei fod wedi bod ar dir yr ysgol. Ond roedd y gronynnau pridd ar ei esgidiau yn adrodd stori wahanol.   
  
“Drwy ddadansoddiad manwl, roedden ni’n gallu dangos bod y gronynnau ar esgidiau’r dioddefwr a’r sawl dan amheuaeth yn dod o’r un lleoliad a’u bod yr un fath â'r rhai a oedd yn bresennol ar dir yr ysgol. Roedden nhw’n wahanol i’r gronynnau yn y lleoliadau lle’r oedd y sawl dan amheuaeth yn honni ei fod wedi gwisgo’r esgidiau. Fel rhan o achos cymhleth, arweiniodd y dystiolaeth at euogfarn am lofruddiaeth.  
  
“A dyna sut y dechreuodd fy ymwneud â gwaith achosion fforensig. Mae llawer o’r gwaith wedi golygu gwneud dadansoddiadau manwl o samplau pridd fforensig, gan gymharu safleoedd troseddau hysbys ag eitemau gan unigolion a allai fod dan amheuaeth. Mae’r math hwn o ddadansoddi cymharol wedi dod yn arf cyffredin sy’n cael ei ddefnyddio gan lawer o heddluoedd ymchwilio ledled y byd.   

“At hynny, rydyn ni’n gallu defnyddio samplau pridd fel arf rhagfynegol i ganfod lleoliadau anhysbys yn seiliedig ar nodweddion y pridd – dull rydyn ni’n ei alw yn geoleoli rhagweladwy. Mae hyn yn arwain at yr ail brif ddefnydd o ddaeareg mewn ymchwiliadau troseddol, sef chwilio am eitemau sydd wedi’u cuddio neu’u claddu yn yr amgylchedd. Mae llawer o ddaeareg gymhwysol yn ymwneud ag ymchwilio i amodau tir – fel arfer ar gyfer prosiectau peirianneg. Ond gellir defnyddio’r un offer i chwilio am eitemau sydd wedi’u claddu a’u cuddio – gan gynnwys ond heb fod yn gyfyngedig i bobl sydd wedi’u llofruddio a gynau a chyffuriau sydd wedi’u cuddio, ac ati.  

“Fodd bynnag, mae geowyddoniaeth fforensig yn ddisgyblaeth arbenigol iawn, gyda nifer bach o ymarferwyr ym mhob gwlad. Felly, er mwyn datblygu’r wyddoniaeth ymhellach, a rhannu arferion gorau, yn 2011, mewn cyfarfod yn Rhufain, sefydlwyd Menter Daeareg Fforensig Undeb Rhyngwladol y Gwyddorau Daearegol (IUGS-IFG) – grŵp byd-eang o geowyddonwyr sy’n gweithio yn y maes hwn. Drwy IUGS-IFG mae'r gwaith o astudio daeareg fforensig wedi datblygu’n aruthrol, yn ogystal â chael ei dderbyn a'i gymhwyso gan asiantaethau sy’n gorfodi’r gyfraith ledled y byd.  

“Er mwyn datblygu hyn ymhellach, daeth grŵp o geowyddonwyr fforensig profiadol iawn at ei gilydd i ysgrifennu Canllaw i Ddaeareg Fforensig, sydd newydd gael ei gyhoeddi gan Gymdeithas Ddaearegol Llundain, ar ran IUGS. Mae’r llyfr hwn wedi’i seilio’n bennaf ar brofiad cyfunol yr awduron o waith achos, gyda’r wyddoniaeth sy’n sail i'r maes yn ategol at hynny. Ei nod yw rhoi canllaw ymarferol i ddaearegwyr wrth ddadansoddi tystiolaeth chwilio ac olrhain, er mwyn hyrwyddo'r defnydd o ddaeareg fforensig ymhellach.”