Helpu menywod â heriau iechyd atgenhedlu

Nid yw sut mae menywod yn ymdopi â misglwyfau eithriadol o drwm yn gwneud y newyddion. Ni ysgrifennir yn aml mewn cylchgronau am y ffordd y mae menywod yn teimlo pan fydd ganddynt gelloedd anarferol ar brawf ceg y groth.

Efallai y bydd menyw sy'n cael triniaeth IVF am ei chadw'n gyfrinach gan gydweithwyr a'i chyflogwr ac archebu gwyliau blynyddol ar gyfer triniaeth i'w chadw o dan y radar. Gall menywod deimlo’n chwithig wrth siarad yn agored am y menopos a theimlo bod yn rhaid iddynt guddio’r brwydrau emosiynol a chorfforol sy’n dod law yn llaw â lefelau hormonau newidiol.

Mae’r effeithiau seicolegol ar fenywod â heriau iechyd atgenhedlol yn rhywbeth y mae Athro Cysylltiol Deborah Lancastle wedi treulio blynyddoedd lawer yn ymchwilio iddo ac yn parhau i ganolbwyntio arno.

Dywedodd Deborah: “Yn fy astudiaethau cynnar o seicoleg, doeddwn i ddim hyd yn oed wedi meddwl am ‘seicoleg’ iechyd atgenhedlol, nid oedd yn rhywbeth a oedd wedi croesi fy meddwl yn arbennig. Ond fe wnaeth clywed y straeon hynny ennyn fy niddordeb oherwydd eu bod yn ymwneud â phrofiadau bywyd menywod a gallwn weld anghyfiawnder menywod yn byw gyda phroblemau o’r fath ‘dim ond oherwydd eu bod yn fenyw’.”

Yn ei hôl-ddoethuriaeth yn gweithio ar dreial canser ofarïaidd teuluol cenedlaethol, ymchwiliodd Deborah i effaith seicolegol sgrinio canser yr ofari ar fenywod.

“Gallai menywod sydd â risg sylweddol uwch o gael canser yr ofari, oherwydd hanes eu teulu, ddewis sgrinio ofarïaidd yn amlach fel rhan o’r treial hwn,” meddai.

“Mae’r penderfyniad i gael sgrinio yn hynod ystyrlon i fenywod. Mae hanes teuluol o ganser, felly y tebygrwydd yw eu bod wedi byw gydag o leiaf un aelod o'r teulu yn sâl ac efallai'n marw. Nid yw cael y prawf hwn yn rhywbeth a wneir yn ysgafn, ac mae llawer o bryder am y canlyniadau ac yna, wrth gwrs, y trallod a ddaw gyda chanlyniad digroeso.”

Dyma un yn unig o’r nifer o senarios lle mae’n rhaid i fenyw brosesu a rheoli effeithiau seicolegol sylweddol o ganlyniad i’w hiechyd atgenhedlu. Pan fydd menyw yn penderfynu ei bod am ddechrau teulu ac nad yw hynny'n mynd fel yr oedd yn ei ddisgwyl, efallai y bydd yn ceisio cymorth meddygol ac efallai y bydd yn penderfynu dechrau triniaeth IVF, sydd hefyd yn dod ag ôl-effeithiau seicolegol.

Dywedodd Deborah: “Mae yna ran o’r broses driniaeth IVF a elwir yn gyfnod aros. Mae hyn o'r amser y mae'r wyau wedi'u ffrwythloni yn cael eu trosglwyddo i'r groth a'r amser y cynhelir prawf i weld a yw'r embryo wedi mewnblannu ai peidio.

“Mae menywod yn dweud mai’r pythefnos yma yw’r amser mwyaf dirdynnol o’r broses. Nid oes llawer y gallant ei wneud i helpu'r broses - mae'n rhaid iddynt aros. Maen nhw’n mynd trwy ystod eang o emosiynau o geisio bod yn optimistaidd, i fod yn bryderus am y canlyniad, ac yna’n drist iawn os nad yw IVF yn gweithio.”

Dyma straeon a sefyllfaoedd y mae Deborah wedi dod ar eu traws dro ar ôl tro yn ystod ei blynyddoedd yn ymchwilio i’r pwnc hwn.

“Ni fyddaf byth yn anghofio cyfranogwr mewn astudiaeth gynnar yr oeddwn yn rhan ohoni, a oedd wrth ei bodd yn cael cynnig llawdriniaeth i dynnu ei chroth. Nid oedd yn fenyw ifanc, ac roedd hon yn llawdriniaeth fawr a oedd yn cael ei chynnig gydag amser gwella sylweddol, ond roedd yn well na'i gwaedu mislif, trwm iawn. Yn ystod ei chyfnod, ni allai gerdded o amgylch yr archfarchnad heb waedu trwy ei dillad ac ni allai gysgu trwy'r nos heb orfod newid ei phadiau mislif. Roedd hi wedi cael digon.”

Oherwydd ei harbenigedd cynyddol yn y maes hwn, mae Deborah wedi bod yn ymwneud ag ymchwil a digwyddiadau am effaith seicogymdeithasol ffibroidau yn y groth ar ansawdd bywyd menywod. Mae ffibroidau yn dyfiant annormal anfalaen sy'n gallu tyfu y tu mewn neu'r tu allan i'r groth. Maent wedi'u gwneud o gyhyrau a meinwe a gallant amrywio o ran maint.

“Gall ffibroidau fod yn asymptomatig,” meddai.

“Mae llawer o fenywod yn eu cael a dydyn nhw ddim yn gwybod eu bod ganddyn nhw. Ond pan fyddant yn symptomatig, gallant achosi gwaedu dramatig. Gwaedu hir iawn, trwm iawn, na ellir ei reoli, weithiau'n waedu annisgwyl, bron yn llifeiriol i rai menywod. Yn dibynnu ar ble mae'r ffibroidau wedi tyfu, gallant fod yn pwyso ar rywbeth yn fewnol, gan achosi poen neu anymataliaeth.

“Fel y gallwch ddychmygu, gall hyn fod yn wanhaol. Efallai na fydd menywod yn gwybod bod ganddyn nhw ffibroid ac maen nhw'n dioddef y boen a'r gwaedu oherwydd nad ydyn nhw'n ei adnabod fel symptom o rywbeth sy'n digwydd y gellir ei gywiro. Maen nhw'n meddwl mai dyma'r union ffordd mae eu misglwyf. Efallai eu bod wedi gweld eu mam yn mynd drwy’r un peth ac maen nhw’n meddwl ei fod yn ‘normal iddyn nhw’. Neu efallai y bydd y gwaedu yn cynyddu'n araf fel nad ydyn nhw'n ymwybodol o'r ffaith ei fod wedi newid, maen nhw'n prynu padiau mislif mwy amsugnol ac yn bwrw ymlaen â phethau gorau y gallant, ond gydag addasiadau, yn ystod yr amser hwnnw o'r mis.

“Gall menywod sydd â misglwyf trwm osgoi archebu gwyliau neu gyfarfodydd gwaith yn ystod eu misglwyf, osgoi nofio, neu ofyn i ffrindiau roi lifft i’r ysgol i’w plant oherwydd na allant fynd ar drafnidiaeth gyhoeddus neu ymhell o ystafell ymolchi.

“Ochr yn ochr â hyn, maen nhw’n meddwl ei fod yn annheilwng o sylw. Nid ydynt yn teimlo eu bod yn sâl felly maen nhw'n bwrw ymlaen â bywyd. Ac mae merched mor brysur! Efallai y bydd yn teimlo fel ychydig ddyddiau o anghyfleustra, ac yna mae drosodd am rai wythnosau, felly anghofir amdano tan y mis nesaf. Gall blynyddoedd fynd heibio heb ofyn am gymorth – mewn gwirionedd mae ymchwil yn awgrymu hyd at bum mlynedd.

“Weithiau maen nhw'n cael diagnosis trwy archwiliad arferol neu efallai y bydd yna ddigwyddiad embaras iawn o waedu trwy ddillad sy'n gwneud i fenywod eistedd i fyny a sylwi nad yw rhywbeth yn iawn.

“Gall menywod sydd â misglwyf trwm osgoi archebu gwyliau neu gyfarfodydd gwaith yn ystod eu misglwyf, osgoi nofio, neu ofyn i ffrindiau roi lifft i’r ysgol i’w plant oherwydd na allant fynd ar drafnidiaeth gyhoeddus neu ymhell o ystafell ymolchi.

“Ochr yn ochr â hyn, maen nhw’n meddwl ei fod yn annheilwng o sylw. Nid ydynt yn teimlo eu bod yn sâl felly maen nhw'n bwrw ymlaen â bywyd. Ac mae bywydau menywod mor brysur! Efallai y bydd yn teimlo fel ychydig ddyddiau o anghyfleustra, ac yna mae drosodd am rai wythnosau, felly anghofir amdano tan y mis nesaf. Gall blynyddoedd fynd heibio heb ofyn am gymorth – mewn gwirionedd mae ymchwil yn awgrymu hyd at bum mlynedd.

“Weithiau maen nhw'n cael diagnosis trwy archwiliad arferol neu efallai y bydd yna ddigwyddiad embaras iawn o waedu trwy ddillad sy'n gwneud i fenywod eistedd i fyny a sylwi nad yw rhywbeth yn iawn

“Nid yw’r effaith hon y gellir ei thrin ar ansawdd bywyd yn iawn mewn gwirionedd.”

Mae ymchwil diweddaraf Deborah yn amlygu pwysigrwydd menywod yn dod i adnabod eu cylchoedd mislif eu hunain a bod yn sylwgar o’r effaith ar ansawdd eu bywyd. Datblygodd offeryn cryno, hygyrch y gall menywod ei gwblhau’n gyflym, i gadw llygad ar eu gwaedu, ei olrhain dros amser, a nodi’r aflonyddwch a achosir, fel y gallant ei ddefnyddio fel pwynt siarad â Meddygon Teulu. Mae’r offeryn hwn (y PERIOD-QOL) newydd gael ei gyhoeddi yn BMC Women’s Health ac fe’i dyfynnwyd yn y ‘Cynllun Gweithredu Cymru sy’n Falch o’r Mislif’, a gyhoeddwyd yn ddiweddar, sef cynllun Llywodraeth Cymru i roi terfyn ar dlodi misglwyf a chyflawni urddas mislif yng Nghymru.

Pan ofynnwyd iddi am ei gobaith ar gyfer y dyfodol o ran yr agweddau seicogymdeithasol ar iechyd atgenhedlu menywod, dywedodd Deborah: “Rwy’n gobeithio y rhoddir ystyriaeth ddyledus i’r ffaith nad yw iechyd atgenhedlol menywod yn ymwneud â chael babanod (neu beidio) yn unig. Gall heriau cylchoedd mislif anodd, anhwylderau gynaecolegol, a'r menopos fod yn gronig ac yn gylchol. Gall menywod fod dan anfantais yn y gweithle, yn gymdeithasol, a gyda'u teuluoedd oherwydd delio â phoen, gwaedu, sifftiau hwyliau, symptomau masreolwr ac ati.

“Pwynt y fenter Balch o’r Mislif gan Lywodraeth Cymru yw ceisio sicrhau bod y darpariaethau a’r addasiadau angenrheidiol yn eu lle er mwyn i fenywod allu cymryd rhan hyd eithaf eu gallu mewn cymdeithas – ac mae hynny’n beth da iawn yn wir!